Cabir İbn Hayyan

Soru

Cabir İbn Hayyan’ın kısaca biyografisini anlatıp defnedildiği yeri bildirir misiniz?

Kısa Cevap

Cabir İbn Hayyan, Ebu Abdullah veya Ebu Musa Cabir İbn Abdullah-i Tarsus-i Kufi olarak tanınan meşhur bir tasavvufçudur.[1]

İbn Nedim “el-Fihrist” kitabında onun künyesini Ebu Abdullah olarak zikrederek, şöyle diyor: “Razi (Zekeriya-i Razi) fenni kitaplarında Cabir İbn Hayyan’dan “Üstadım Ebu Musa Cabir İbn Hayyan” olarak bahsetmektedir.” İbn Nedim el-Fihrist kitabının başka bir yerinde de ondan Ebu Musa olarak bahsetmektedir. Bu farklılık Cabir İbn Hayyan’ın, Abdullah ve Musa isimli iki çocuğunun olmasından kaynaklanabilir.[2]

Tarihçiler, doğum yeri ve tarihi hakkında farklı görüşlere sahiptirler. Onun asaleten Horasanlı olduğu söylenmektedir. Doktor İhvanî bu konuda söyle diyor: “Cabir İbn Hayyan’ın babası Kufe’de aktar (baharatçı, miskçi) idi ve Ezd kabilesine mensuptu. Kufe’den Horasan’a hicret etmiş ve Cabir Horasan’da dünyaya gelmiştir. Horasan’ın hâkimi Cabir’in babasına Şialık suçlamasında bulunarak onu şehit etti.”[3]

Bu nakle göre Cabir İbn Hayyan, Horasan’ın Tus şehrinde dünyaya gelmiştir ve İranlıdır.Elbette bu konuda başka nakillerde bulunmaktadır. Cabir’in Tarsuslu veya Harranlı olduğuna işaret eder. Afrikalı tarihçi Leon’un 1526 yılında yazdığı “Kimyacıların Biyografisi” adlı eserinde Cabir den kimyacıların büyüğü olarak ve Peygamber Efendimizden (s.a.a) bir asır sonra yaşamış, sonradan Müslüman olmuş bir Yunanlı olarak bahsetmektedir. Başka bir nakilde ise Cabir İbn Hayyan Aşbilî’ye nispet verilmektedir. Ancak Cabir Aşbilî, Cabir İbn Felah’tır. 11. yüzyılda Aşbil’de yaşamıştır. Uzay ve yıldız bilimi alanlarında eserleri bulunmaktadır.

İsmi, yaşadığı mekânı ve zamanı hakkında farklı görüşler olduğu gibi hangi dalda uzman olduğu ve mezhebi hakkında da tarihçiler farklı görüşlere sahiptir. Şia, Cabir İbn Hayyan’ı Şia’nın büyüklerinden saymakta, başka bir gurup ise onu filozof olarak tanıtmaktadır. Altın ve gümüş sanatında uzman olan bazıları ise onu bu sanatın reisi, başlatıcısı olarak tanıtmaktadırlar.[4]

Doğru olan görüş, Cabir İbn Hayyan’ın mezhebinin itikadi olarak Şia olduğudur. Felsefi tartışma ve münazaralara katıldığı, fenni ilimlerde ise bir kimyacı olduğu bilinmektedir.[5] Cabir’in biyografilerinin olduğu birçok kaynakta gecen Cafer ismi İmam Cafer’dir (a.s). Hacı Halife, Cabir’den İmam Cafer Sadık’ın (a.s) öğrencisi olarak bahsetmektedir.[6][7]

Cabir İbn Hayyan hicri 160’ta ve diğer bir rivayete göre hicri180’de vefat etmiştir.

Alimlerin Cabir İbn Hayyan Hakkında Görüşü

Bilgin ve alim şahsiyetler Cabir’i; hekim, matematikçi, filozof, uzay bilimci, tabip, yerbilimci, yazar olarak tanımakta ve birçok ilimde eserlerinin olduğunu kabul etmektedir. Bu durum, onun ne kadar zeki, akıllı ve büyük bir himmete sahip olduğuna delalet etmektedir.[8]

Ahmet Fuat İhvanî “el-Mecelle” adlı Mısır’da yayınlanan derginin uzun bir makalesinde onu hayatını ele alarak şöyle diyor: “Cabir İbn Hayyan en tanınmış Arap bilim adamlarından biridir. O tecrübî ilimlerin kanunlarını keşfeden, kayda geçen ve bunları ortaya çıkaran ilk kişidir. O, bu işiyle genel olarak bilime, özel olarak ise Arap medeniyetine büyük bir hizmette bulunmuştur.”[9]

Dr. Muhammet Yahya Haşimî “İrfan” dergisinin 10. sayısında şöyle diyor: “Cabir İbn Hayyan’dan kimya dalında elimize ulaşmış eserlerde kendisi açıkça dile getirmektedir ki Üstadı İmam Cafer Sadık’tır (a.s).[10]

Bazılarının hem onun eserlerine hem de İmam Sâdık (a.s) ile olan birlikteliğini inkâr etmeye çalışsa da açıktır ki o, Şia’nın yetiştirdiği ve Şia’nın büyüklerinden olan bir bilim adamıdır.[11]

–—

^[1]     Ayan-ı Şia, c. 4, s. 30.

^[2]     Cabir İbn Hayyan, Zeki Necip Mahmut, s. 12, İsmail Mezher, Tarihu Fikri’l-Arabî.

^[3]     Ayan-ı Şia, c. 4, s. 30.

^[4]     İbn Nedim, el-Fihrist, s. 499.

^[5]     Cabir İbn Hayyan, Zeki Necip Mahmut, s. 16.

^[6]     fi Keşfi’z-Zunun, s. 343.

^[7]     a.g.e, s. 16.

^[8]     Ayan-ı Şia, c. 4, s. 30.

^[9]     A.g.e.

^[10]    A.g.e.

^[11]    Daha fazla bilgi için: Cabir İbn Hayyan, Zeki Necip Mahmut, Tarihu Fikri’l-Arabî, İsmail Mezher, Cabir İbn Hayyan, Dr. Fekiki.