Düşünce, Söz ve Davranışta İffet

Hasan İrfan

 

“İffet, taaffuf, afaf, isti’faf” gibi kavramlar, sırasıyla, örtmek, sakınmak, namuslu olmak, zühde bürünmek, tabiatı yüce olmak gibi anlamlar elde edilmektedir. [1]

İffetin çeşitli cilveleri ve boyutları vardır. Bunların tümünü üç bölüm halinde düşünmek mümkündür: [2]

1- Düşüncede İffet

2- Sözde İffet

3- Davranışta İffet[3]

 

Düşüncede İffet

“Günlerin geçmesini bir düşün

Adaletli Allah’a tapmayı sanat edin.”

Firdevsi

İnsan tefekkür eden ve düşünen bir varlıktır. Düşünmek ise, bir ortam ister. Uygun olan veya olmayan her proje, olay ve mesele, tefekkür konusu olabilir. Şüphesiz düzenleme bağlamında düşünce, güzel yankılar oluşturacaktır. Uygunsuz yerlerde düşünce ise, uygunsuz neticeler doğuracaktır. Düşüncede iffet, düşünceyi uygunsuz ortamlardan alıkoymak demektir. Hz. Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Günahları çok düşünen kimseyi, günahlar kendine çağırır.”[4]

Hz. İsa (a.s) ise havarilerine şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Musa zina etmemenizi emretmiştir. Oysa ben, bırakın zina yapmayı, zina düşüncesine dahi kapılmamanızı emrediyorum.”[5]

Hafız ise şöyle diyor:

“İradeni aşk yoluna verdiysen adın kötüye çıkacak diye düşünme. Şeyh-ı San'an bile hırkasını meyhaneciye rehin vermişti.”

 

Sözlerde İffet

Hayat dersi veren İslam dini söz ve konuşmalar hakkında da saadet verici bir çerçeve sunmuştur. Kur’an-ı Kerim, farklı sözler hakkında çeşitli nitelikler beyan etmiştir. Örneğin ma’ruf[6] (uygun), hüsn[7] (güzel), ehsen[8] (en güzel), leyyin[9] (yumuşak), beliğ[10] (etkili/tesirli), sedid[11] (sağlam/dosdoğru), kerim[12] (değerli/yüce)…

Sözlerde iffet hususunda üç konuyu incelemek gerekir. Ses tonu, telkin niteliği ve sözün içeriği.

 

A- Ses Tonu

İslami ahlak ve kültürde sesin kısık veya yüksek oluşuna büyük önem verilmiştir. Sözün iffet ve edebine riayet, İslami ahlakın seçkin cilvelerinden biridir. Lokman Hekim alçak sesle konuşmak hakkında oğluna şöyle demektedir: “Yürüyüşünde tabiî ol, sesini alçalt. Unutma ki, seslerin en çirkini merkeplerin sesidir.”[13]

Allah-u Teala ayrıca şöyle buyurmuştur: “Ey iman edenler, seslerinizi peygamberin sesi üstünde yükseltmeyin ve birbirinize bağırdığınız gibi, ona sözle bağırıp söylemeyin; yoksa siz şuurunda değilken, amelleriniz boşa çıkar gider.”[14]

Bir hadiste ise şöyle yer almıştır: “Sesinizi anne babanızın sesi üstünde yükseltmeyin.”[15]

İmam Seccad (a.s) ise bir duasında şöyle buyurmuştur: “Allah’ım! Sesimi anne babamın yanında alçak kıl.”[16]

Şüphesiz feryat etmek, yüksek sesle konuşmak ve çığlık atmak, konuşmada iffet cilvesine riayet etmemektir. Elbette bu konuda bir istisnaya da işaret etmek gerekir ki Kur’an şöyle buyurmaktadır: “Allah, zulme uğrayan kimse dışında, kötülüğün ifşa edilmesini sevmez. Allah şüphesiz işiten ve bilendir.”[17]

Kaba insana lütuf ve keremle konuşma

Ki temiz eğe yumuşaklıkla paslanmaz.”

Sa’di

 

B- Telkin Niteliği

Sözü telkin metodu da farklıdır. Bazen söz yumuşaklık, bazen kaba, bazen şiddetli, bazen vakarlı, bazen işveli telkin edilebilir. Namahrem kimselerle işveli konuşmak şüphesiz konuşmada iffetsizliğin göstergelerinden biridir. Allah-u Teala Peygamber-i Ekrem’in (s.a.a) eşlerine şöyle buyurmuştur: “Ey Peygamber hanımları! Siz, kadınlardan herhangi biri gibi değilsiniz. Eğer (Allah'tan) korkuyorsanız, (yabancı erkeklere karşı) çekici bir eda ile konuşmayın; sonra kalbinde hastalık bulunan kimse ümide kapılır. Güzel söz söyleyin.”[18]

 

C- Sözün İçeriği

Ses tonu ve ilka metodundan sonra şimdi de sözün muhtevasını ele almaya çalışalım. Her kavram, bir anlamın göstergesidir. Bazı anlamlar, güzel, çekici, bazıları ise kötü ve sıkıcıdır. Kavramların iffetini daha çok muhtevasıyla değerlendirmek mümkündür. Dünya edebiyatında ve İslami kültürde çoğu kinayelerin ortaya çıkışının felsefesi de edebi iffete riayet etmek olmuştur.

Kur’an-ı Kerim de konuşma iffetinin tecessümü olduğu için, hoş olmayan bir takım anlamlar için kinaye yoluna başvurmuştur. [19] Bugün dünya kültüründeki önemli hareketlerden biri de dünya edebiyatının bir bölümünün beyan iffetinden uzaklaşmış olmasıdır. Yazı alanında en utanç verici kavramları kirletmiş bulunmaktadırlar. İslam’ın yüce ve temiz kültürü, konuşma hususunda iffete riayet ederek iffete aykırı olan sözlere karşı adeta savaş açmıştır. Şimdi de o önemli örneklerden bazısına bir bakalım.

Peygamber-i Ekrem (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim namahrem ile şaka yaparsa Allah dünyada diliyle ifade ettiği her kavrama karşılık onu bin yıl zindana atar.”[20]

Bir rivayette şöyle yer almıştır: “Bir kadının güzelliklerini başka bir erkeğe anlatarak onun aşık olmasına ve günaha düşmesine sebep olmak doğru değildir.”[21]

Başka bir rivayette ise şöyle yer almıştır: “Kadın kendisi ile eşi arasındaki cinsel sırlarını başka bir kadın için anlatmamalıdır.”[22]

Daha önemli bir husus ise Kur’an-ı Kerim’in dilenerek nefis izzetini ve yüz suyunu dökmeyen ve izzetini zenginlerin sadakasına kurban etmeyen fakirleri de iffet sembolü olarak adlandırmıştır. Onlar, fakirliğin acı yaralarına tahammül etmekte, asla insanlardan bir şey dilenmemektedirler. Bunlar, söz iffetine sahip kimselerdir. Bu acizane istekler, onların iffet yüceliğini kirletememiştir.

“(Yapacağınız hayırlar, ) kendilerini Allah yoluna adamış, bu sebeple yeryüzünde kazanç için dolaşamayan fakirler için olsun. Bilmeyen kimseler, iffetlerinden dolayı onları zengin zanneder. Sen onları simalarından tanırsın. Çünkü onlar yüzsüzlük ederek istemezler. Yaptığınız her hayrı muhakkak Allah bilir.”[23]

Müminlerin Emiri Hz. Ali (a.s) ise şöyle buyurmuştur: “İffet fakirliğin süsüdür.”[24]

Fakirliğini dile getirmemek ve yoksulluk hikayesini anlatmamak, fakirliğin süsüdür ve bir tür söz iffetidir.

İslami ahlakın ihanet, aşağılama, istihza, lakap takma, göz ve kaşlarıyla alay edercesine işaret etme, sövme, fesadı yayma ve benzeri kötülüklerle savaşması da söz iffetini koruma amacını taşımaktadır. [25]

 

Davranışta İffet

Fiillerinde ve davranışlarında iffetli olmak da bireysel ve toplumsal çeşitli alanları kapsamaktadır. Örneğin örtüde iffet, bunlardan biridir. Yani insanın giydiği elbise, dini kimliği, ahlaki uyumu, insani yüce şahsiyeti ve toplumsal yüce değerlerle uyum içinde olmalıdır. İnsan, ilişkilerini bedensel özelliklerini sergileme ve moda ürünlerini teşir etme sahnesine dönüştürmemelidir. Kültürel, iktisadi ve siyasi alanlar, aklı ortadan kaldıran heva ve heves sahnesi haline gelmemelidir. Akıl, dindarlık, ahlak ve insanlık tecellisi yerine dizginlerini koparmış, hayvanlık isteklerini sergilememek gerekir.

İslam dininde hicab meselesi de örtüde iffettir. Davranışta iffet boyutlarından biri de cinsel iffettir. İslam kültüründe cinsel iffet, çeşitli boyutlara sahiptir:

1- Günah olan bakışlardan sakınmak[26]

2- Namahremlerle ıssız bir yerde baş başa kalmamak. [27]

3- Bedensel temasa geçmemek. [28]

4- Mastürbasyon ve meşru olmayan ilişkilerden kaçınmak. [29]

5- Topluluklar arasına tahrik edici bir şekilde çıkmamak. [30]

6- Fuhuş için aracı olmamak. [31]

7- Tahrik edici unsurlardan kaçınmak. [32]

Bütün bu konulardan sakınmak, rivayetlerde cinsel iffet olarak yer almıştır.

İslam kültüründe iffetin pratik cilvelerinden biri de rivayetlerde “mide iffeti” olarak adlandırılan iktisadi iffettir. [33]

 

Davranışsal İffet Süreci

Bugün batılı toplumlardaki gençler, iffetsizlik faciası ile karşı karşıya gelmiştir. Bu çıplaklık kültürü bütün değerleri adeta yutmakta ve bütün mutlulukları yok etmektedir. İffetsizlik ve çıplaklık kültürü batılı hayatın dört alanına egemen olmuştur:

 

1- Edebi Alan

Rönesans’tan ve romancılığın yayılmasından sonra iffetsiz yazarların edebi korkusuzluğunu ortaya koyan cinsel romanlar, kitap pazarına girmiş ve birbiri ardınca yabancı dillere tercüme edilir olmuştur.

 

2- Sanat Alanı

Görsel sanatlar, heykeltıraşlık ve diğer sanatlar; çıplaklık reklamı, festivaller ve sanat fuarları vasıtasıyla insani iffeti ayaklar altına almıştır. Öyle ki Hz. Meryem’in (a.s) resmini bile göğsü açık bir şekilde çizmişlerdir. [34]

3- Spor Alanı

Bugün dünyada birkaç tür spor yaygındır: Doğuya ait olan klasik sporlar ile batıya ait olan futbol, basketbol, jimnastik, batı güreşi ve benzeri sporlar. Batılı sporların özelliklerinden biri de, çıplaklık içinde olmasıdır. Beden uygunsuz bir şekilde teşir edilmekte ve iffet ayaklar altına alınmaktadır. Bu da batı kültüründe eleştirilmesi gereken boyutlardan biridir.

 

4- Mimarlık Alanı

Geleneksel mimarlıkta strüktürel örtüler oldukça fazla idi. İran’ın bir çok geleneksel evlerinde iç ve dış bölüm ayırımına gidilmişti. Dış bölüm, yabancı ve misafirlerin geliş gidişine göre ayarlanmıştı. İç bölüm ise ev halkına ve mahremlere ayrılmıştı. Evlerin kapısında iki tokmak bulunuyordu. Bu tokmaklardan biri erkeklere, diğeri ise kadınlara özgü idi. Her tokmağın özel bir sesi vardı. O tokmak vasıtasıyla gelen misafirin kadın veya erkek olduğu anlaşılıyordu. Ev sahibi gelenin kadın veya erkek olduğunu biliyor, bu esas üzere kapıyı kadın veya erkek açıyordu. Ama edebiyatta çıplaklık kültürünün yaygınlaşmasından sonra batılı sanat, spor ve mimarlık alanları da iffetsizlik sahnesi haline dönüştü.

Binaların önünde duvar yerine demir basamaklardan istifade etmektedirler. Böylece çıplaklık mimarisi evin içine de çekilmiş oldu. Önce mutfaklardan kapı ve pencereler atılıp, Amerikan open mutfaklar, yaygınlaştırıldı. Sonra diğer odaların duvarları ortadan kaldırıldı. Esasen ortak koridorlara, asansörlere, birbirine bakan pencerelere ve karışımı öngören yapıya sahip apartmanlar, fesat nedenidir. [35]

 

İffetin Getirileri

İffet, hayatta çok olumlu etkilere sahiptir. Toplumsal konuları inceleyen araştırmacılar, bu konuya daha çok önem vermelidirler.

 

A- Ruhsal Huzur

Ruh hastalıklarının sebeplerinden biri de meşru olmayan bakışlar ve ilişkilerdir. Bu şehvet dolu bakışlar, bir yandan cinsel içgüdüleri tahrik etmekte ve bu iç güdüler tahrik olunca da insanın ruhunda büyük bir fırtına kopmaktadır. İnsanın akıl nuru fırtınalara maruz kalmaktadır. Böyle bir insan artık ruhsal huzura sahip olamaz. Huzur ve sükuneti ortadan kalkar. Öte yandan meşru olmayan ilişkiler, ona adım adım ocakları söndüren günahlara sürükler. Rezalet korkusu cezalardan korkma, vicdan azabı böyle bir kimsenin ruhunu altüst eder ve insan bu yüzden streslere ve ıstıraplara düşer.

İffet ise, insanı bütün bu ıstırap ve streslerden kurtaran en önemli etkendir. Hz. Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkim, namahreme bakmaz ise kalbi huzura erer.”[36]

Öte yandan bu günah olan bakışlar insanda bir takım istekler uyandırmaktadır. Bu günahlar sofrası serilince de üzüntüler, hasetler, intiharlar ve cinayetler ortaya çıkmaktadır. Hz. Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nice aşklar, bir tek bakıştan ortaya çıkar.”[37]

Hiç unutamadığım bir hatırayı burada aktarmak istiyorum. Pehlevi zamanında yabancı bir artist, Tahran’a davet edilmişti. Tahran’a gelince, kadın ilk defa çarşaflı birini gördü. Oldukça şaşırarak “bu nedir?” Diye sordu. Ona, “çarşaf, İran’lı kadınların örtüsüdür.” Diye cevap verdiler. Yanındakilere arabadan inerek o kadının yanında yer almak ve başını çarşafla örtmek istediğini belirtti. Söz konusu artist, ilk defa çarşaf örtününce tıpkı İranlı kadınlar gibi kendini tümüyle örttü. Basın mensuplarından biri bu fırsattan istifade ederek ona şöyle sordu: “Hanımefendi! Şu anda kendinizi nasıl hissediyorsunuz?” O şöyle cevap verdi: “Huzur ve güvenlik hissediyorum.” İşte bu sanatçı bir kadının bütün modacılara, aldanmışlara ve batıcılara vermiş olduğu tarihi bir cevaptır.

Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: “Ey iman edenler! Siz, bir yemeğe çağırılmadıkça, zamanını gözetmeksizin, Peygamber'in evlerine girmeyin. Ancak davet edildiğiniz vakit girin. Yemeği yediğinizde hemen dağılın, sohbete dalmayın. Çünkü bu hareketiniz Peygamber'i üzmekte, fakat o (size bunu söylemekten) utanmaktadır. Ama Allah, hakkı söylemekten çekinmez. Peygamber'in hanımlarından bir şey istediğiniz zaman perde arkasından isteyin. Bu, hem sizin kalpleriniz, hem de onların kalpleri için daha temiz bir davranıştır. Sizin Allah'ın Resûlünü üzmeniz ve kendisinden sonra onun hanımlarını nikâhlamanız asla caiz olamaz. Çünkü bu, Allah katında büyük (bir günah) tır.”[38]

 

B- Bedensel Esenlik

Günümüz insanı bir yere kadar sağlık ve gelişimine kavuşmuş bulunmaktadır. Yiyecek sağlığı, pastörize, sterilize ve mikropları ortadan kaldırma teknikleriyle bir yere kadar temin edilmiştir. Lakin utanç içinde itiraf etmek gerekir ki henüz ilmi esaslarca da bir mikrop yuvası sayılan domuz eti, dünya halklarının yiyeceklerinin başında yer almaktadır. Günümüzde keçi, koyun, inek ve deve, adeta tecrit edilmiş en büyük protein kaynağı olan bu besin maddeleri, şehirlerin dışına sürülmüştür. Ama necis olan köpekler, tıp bilginlerinin odalarına kadar girmiştir. Batıcı insanların her yeri bu mikrop üreten hayvanların salyası ile kirlenmiştir. Buna hava kirliliğini de eklemek gerekir. Öyle ki artık insan, “içine duman çeken ve ah eden bir varlık” diye tanınacak bir varlık haline gelmiştir.

Cinsel sağlığa ise günümüzde en alt düzeyde riayet edilmektedir. Bu da bir çok afetleri ve tehlikeleri beraberinde getirmektedir. Her an cinsel hastalıklar artmaktadır. Frengi, belsoğukluğu ve AIDS gibi hastalıklar her gün kurban almakta ve meşru olmayan lezzetler peşinde koşanları ölüm uçurumuna yuvarlamaktadır.

İffete riayet etmek, hiç şüphesiz kamil bir şekilde cinsel sağlığı temin etmektedir. Kur’an-ı Kerim eşcinsellik gibi bir takım iffetsiz işleri insani güçlerin kaybı ve bir taşkınlık olarak değerlendirmektedir.”Çünkü siz, şehveti tatmin için kadınları bırakıp da şehvetle erkeklere yanaşıyorsunuz. Doğrusu siz taşkın bir milletsiniz.”[39]

 

C- Ahlaki esenlik

Ahlaki değerleri korumak takvayı ve iffetli olmayı gerektirir. İffet temelleri yıkıldığı takdirde ise ahlaki değerler de ortadan kalkar ve insan büyük bir kayba uğrar. Haram olan bakışlar insandaki ahlaki değerleri adım adım öldürmektedir. Hz. Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: bakışları iffetli olan kimsenin sıfatları güzel olur. [40]

İffetli olmak ahlaki yücelişe ve yükselişe neden olmaktadır. Nitekim bir rivayette şöyle yer almıştır: “Gözünüzü namahremlerden sakınınız ki ilginçlikleri görebilesiniz.”[41]

Hz. Ali şöyle buyurmuştur: “İffetli insan neredeyse meleklerden biri olacaktı.”[42]

 

D- Soy esenliği

Salim nesil şüphesiz sağlıklı ve layık bir ailede vücuda gelir. Salim nesil şu özelliklere sahip olan nesildir:

1- Ailenin sonsuz ve berrak sevgisi ile dolup taşmalıdır

2- Meydana gelişi meşru olmalıdır ve kendisini isnad ederken utanç duymamalıdır.

3- Şefkatli terbiye ediciler ve öğreticilere sahip olmalıdır.

4- Maddi ihtiyaçları temin edilmelidir.

5- Fikirsel, ruhsal, inançsal ve terbiyevi ihtiyaçları karşılanmalıdır.

Ama cinsel özgürlüklerin yayılması ile oldukça problemli ve meşru olmayan nesil vücuda gelmiştir. Bu nesil ailenin kutsal sevgisinden mahrumdur. Kendisini isnat ederken utanç duymaktadır. Aşağılık kompleksi içinde çırpınmaktadır. Kendisini hiç kimseye akraba kabul etmemektedir. Ne doğru dürüst bir babası ne bir annesi ne de bir kardeşi vardır. Bu yalnızlık, gurbet, kopukluk ve irtibatsızlık ne kadar büyük bir faciadır. İşte böyle bir nesil caddelerde yaşamaktadır. Serseri bir hayata sürüklenmektedir. Yağma ve cinayetlere karışmaktadır. Sevgi görmediği için sevgi göstermemektedir

 

Güzelliğin devamlılığı

Gençliğin güzelliği iffetli olmakla korunur. Cinsel işlerde kayıtsızlık insanı erken yaşlandırmakta ve cinsel gücünü ortadan kaldırmaktadır. İffet ise gençliği ve güzelliği kalıcı kılmaktadır. Hz. Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kadının korunması hali için daha güzel ve güzelliği için daha kalıcıdır.”[43]

Bu esas üzere örtü ve tesettür kadınların korunma siperidir. Kadınların letafetini ve inceliğini korumakta kutsallığını dokunulmaz kılmaktadır. Bu aydın düşünce ışığında anlamaktayız ki tesettür bir esaret değil aksine bir azamet göstergesidir. Sizler domates, pancar ve şalgam gibi sıradan şeylerin çelik kasada veya James Bond çantada korunduğunu gördünüz mü? Oysa sürekli olarak değerli eşyalar bu tür korunmaktadır. İşte tesettür ve hicapta da bu tür bir korunma vardır. [44]

 

Aileyi korumak

Aileler toplumun küçük birimleridir. İnsan bedeninin hücrelerine benzemektedir. Eğer hücreler zarar görecek olursa insan hastalanır. Aileyi esenlik içinde tutmak bir çok bireysel ve toplumsal saadetlere neden olmaktadır. Aileyi ayakta tutmanın en önemli esaslarından biri de iffettir.

Birbirine karşı kayıtsız davranan eşler sürekli olarak kötümser bir ruha sahiptir. İffetli olmayan eşler arasında kutsal evlilik aşkı hakim değildir. İffetsiz eşler bazen çocuklarına bile su- izanda bulunmakta tertemiz babalık duygusunu yitirmektedirler.

 

Toplumsal Güvenlik

İffet toplumsal güvenliği sağlayan temel esaslardan biridir. Haram bakışlar, çıplaklık kültürü ve cinsel hayasızlık toplumsal güvenliği büyük bir tehlikeye sokmaktadır. Bunun neticesi olarak da insanların hakkına tecavüzün en utanmaz türü olan cinsel tecavüzler doruk noktasına ulaşmaktadır. Böylece genç kızların ve kadınların kaçırılması yaygın bir hale gelmektedir. Artık hiç kimse namusuna oranla güven içinde olmayacaktır. İffete riayet etmek toplumsal güvenliği sağlayan en sağlam bir ilkedir. [45]

 

Güzel bir üne sahip olmak

Cinsel kayıtsızlıklar, rezalet ve rüsvalığa neden olduğu gibi iffetli olmakta insanı güzel bir üne ve kalıcılığa kavuşturmaktadır. İnsanı adeta kutsallaştırmaktadır. Tarihteki büyük ünlülerin hayatına bir bakınız. Tarihte Hz. Yusuf (a.s) İbn-i Şirin Şeyh Receb Ali Hayyat, Cafer Müctehidi Fazile gibi bir çok kimseler birer yıldız gibi ışıldamaktadır.